Aleksandr Nikolayeviç (1818 - 1881) 1855 - 1881 arasinda hüküm sürmüs Rus çari. Kapsamli bir reform programi uygulamis ve 1861'de serfligi kaldirmistir.

Çar II. Aleksandr ve esi Maria, ogullari III. Aleksandr ile1825'te I. Nikolay adiyla çar olan Garandük Nikolay Pavloviç ile Aleksandra Fyodorovna'nin (evlenmeden önce Prusya prensesi Charlotte) en büyük ogluydu. Çocuklugu ve ilkgençligi otoriter babasinin ezici kisiliginin gölgesinde geçti. Aleksandr, Subat 1855'te babasi ölünce, Kirim Savasi'nin en siddetli günlerinin yasandigi sirada, 36 yasinda tahta çikti. Savas, Ingiltere ve Fransa gibi ülkelerle karsilastirildiginda Rusya'nin ne kadar geri oldugunu açik biçimde ortaya koymustu. Ruslarin ugradigi yenilgiler, egitim görmüs Rus seçkinleri arasinda, ülkede köklü bir degisiklik yapilmasi yönünde genel bir istek uyandirdi. Bu istegin de etkisiyle Aleksandr, modernlesme yoluyla Rusya'yi ileri Bati ülkelerinin düzeyine ulastirmayi amaçlayan bir dizi reform baslatti.

1856'da Paris'te Rus kamuoyunca kosullari çok agir bulunan bir baris antlasmasi imzaladi. Daha sonra Rusya'nin ulasim sorununa el atti. Tahta çiktiginda ülkedeki sözü edilebilecek tek demiryolu Moskova ile St. Petersburg arasindaydi. Ölümüne kadar geçen 25 yillik sürede Rusya'daki demiryollarinin uzunlugunu 960 km'den 22,525 km'ye çikardi. Demiryollari yatirimlari o güne degin büyük ölçüde feodal bir tarim toplumu olan Rusya'da, her ülkede oldugu gibi, ekonomik yasamin canlanmasi sonucunu dogurdu. Anonim Sirketler, bankalar ve kredi kuruluslari gelismeye basladi. Rusya'nin temel ihraç ürünü olan tahilin pazara ulasmasi kolaylasti.

II. Aleksandr, çikarlari zedelenen toprak sahiplerinin sert muhalefetine karsin, serfligi kaldiran 19 Subat 1861 tarihli yasanin hazirlanmasina etkin biçimde katildi. Bu yasayla, o güne kadar tasinabilir mülk durumunda olan on milyonlarca insan, kisi özgürlügüne kavustu. Ayrica uzun bir zaman dilimine yayilan bir programla köylülere az da olsa toprak dagitildi. Bu reform çesitli nedenlerle basarisizliga ugradiysa da büyük bir psikolojik etki yaratti. Temel amaci ekonomik bakimdan ayakta durabilecek mülk sahibi bir köylü sinifi yaratmak olan reform, emegin özgürlestirilmesi yolunda atilmis en büyük adim oldu.

1864 tarihli yargi yasasiyla tarihinde ilk kez Rusya Batili ülkeleriyle karsilastirilabilecek bir adalet sistemine kavustu. Gene 1864 tarihli bir yasayla yerel yönetimleri düzenleyen ve üyeleri seçimle belirlenen zemstvo (yerel meclisler) kuruldu.Zemstvo köy okullari, kirsal kesimde okuryazarligin kisa sürede artmasina yardimci oldu. 1874'te her siniftan genç ilk kez zorunlu askerlik hizmetiyle yükümlü kilindi. Basta Yahudiler ve degisik mezhep üyeleri olmak üzere, dinsel azinliklar üzerindeki agir baskilari azaltmis ya da tümüyle kaldirmistir. Ama bu uygulamalarina bakarak II. Aleksandr'i liberal olarak nitelemek yanlis olur. Mutlakiyet ilkelerine siki siki bagli olan çar, Rusya'nin henüz mesruti ya da temsili bir yönetime hazir olmadigina inaniyordu.

Rus gençleri arasinda nihilist ögretilerin yayilmasi, radikal bildiriler dagitilmasi, gizli derneklerin kurulmasi ve devrimci hareketin basgöstermesi üzerine, hükümet 1862'den sonra bu olaylara gittikçe artan bir polis baskisiyla yanit vermeye basladi. Bir devrimci gencin Aleksandr'a karsi düzenledigi basarisiz suikast girisimi, çarin daha da tutucu bir